Kriptovalyuta cüzdanları üçün sid-frazaların və şəxsi açarların təhlükəsiz saxlanması
, 17.01.2025
Kriptovalyutaların populyarlığının artması ilə onların təhlükəsizliyi də daha vacib mövzuya çevrilib. Bitcoin, Ethereum və digər kriptovalyutalar istifadəçilərə tam maliyyə nəzarəti versə də, onların təhlükəsiz saxlanması ciddi məsuliyyət tələb edir.
Kriptovalyuta cüzdanlarının təhlükəsizliyi əsasən sid-frazalar və şəxsi açarlar (private keys) üzərində qurulub. Bu məlumatların sızması və ya itməsi istifadəçilərin vəsaitlərinin geri dönüşü olmadan itirilməsi ilə nəticələnə bilər. Bu məqalədə sid-frazaların və şəxsi açarların təhlükəsiz saxlanması üçün effektiv üsulları araşdıracağıq.
Sid-fraza və şəxsi açar nədir?
Kriptovalyuta cüzdanlarının işləmə prinsipi şəxsi açarlar və sid-frazalar üzərində qurulub. Bu terminlərin nə demək olduğunu dəqiqləşdirək:
- Şəxsi açar (Private Key): Kriptovalyutanın idarə edilməsi üçün lazım olan unikal şifrələnmiş kod. Əgər şəxsi açar üçüncü tərəfin əlinə keçərsə, həmin şəxs cüzdandakı bütün vəsaitləri çıxara bilər.
- Sid-fraza (Seed Phrase): 12 və ya 24 sözdən ibarət ehtiyat bərpa açarıdır. Bu fraza, şəxsi açarı yenidən əldə etmək və cüzdanı istənilən yerdə bərpa etmək üçün istifadə olunur. Sid-fraza olmadan şəxsi açarı itirmək demək olar ki, bərpaedilməzdir.
Həm şəxsi açarlar, həm də sid-frazalar maksimum təhlükəsizliklə saxlanmalıdır, çünki onların oğurlanması və ya itirilməsi cüzdanın tamamilə itirilməsinə səbəb ola bilər.
Sid-frazaların təhlükəsiz saxlanması üsulları
Sid-frazanı təhlükəsiz saxlamaq üçün bir neçə üsul var. Aşağıda ən etibarlı metodlar sadalanıb:
1. Kağız üzərində yazıb saxlamaq
Sid-frazanı ənənəvi üsulla kağız üzərində yazmaq və etibarlı yerdə saxlamaq geniş istifadə edilən bir üsuldur. Bunun əsas üstünlükləri:
✅ İnternetdən tamamilə təcrid edilir, bu da onun hakerlər tərəfindən oğurlanmasını mümkünsüz edir.
✅ Elektrik və texnoloji nasazlıqlardan təsirlənmir – kağız uzun illər saxlanıla bilər.
✅ İstənilən şəraitdə bərpa edilə bilər.
❗ Risklər:
- Su, yanğın və digər fiziki zədələr səbəbindən kağız məhv ola bilər.
- Kağızın yerləşdiyi yer unudularsa və ya itərsə, sid-fraza əbədi olaraq itirilə bilər.
2. Metal lövhələrdə saxlanma
Sid-frazanın metaldan hazırlanmış xüsusi lövhələrə həkk edilməsi onun uzunömürlü saxlanmasını təmin edir. Bu üsul xüsusilə yanğına, suya və fiziki zədələrə qarşı dayanıqlıdır.
✅ Fiziki zədələrdən qorunur – kağızdan fərqli olaraq, metal lövhələr uzunömürlüdür.
✅ Yanğına və suya davamlıdır.
❗ Risklər:
- Saxlanma yeri gizli olmalıdır, çünki tapıldığı halda oğurlana bilər.
- Metal lövhələrin hazırlanması və ya alınması əlavə xərclər tələb edir.
3. Şifrəli USB cihazlarında saxlanma
Sid-frazanı şifrələnmiş USB disk və ya hardware cüzdanında saxlamaq da geniş yayılmış metodlardan biridir. Bu üsul USB cihazına xüsusi şifrə qoymaqla daha təhlükəsiz hala gətirilə bilər.
✅ Rəqəmsal formatda təhlükəsiz saxlanma imkanı verir.
✅ Şifrələnmiş olduğu halda oğurlansa belə, istifadə edilməsi çətin olur.
❗ Risklər:
- USB cihazının sıradan çıxması halında məlumat itə bilər.
- Şifrə unutularsa, sid-frazanı bərpa etmək mümkün olmaz.
Şəxsi açarların təhlükəsiz saxlanması üsulları
Şəxsi açarlar da sid-frazalar kimi yüksək səviyyədə qorunmalıdır. Bu açarlar cüzdanın bütün idarəçiliyini təmin etdiyinə görə, onların oğurlanması vəsaitlərin dərhal itirilməsinə səbəb ola bilər.
1. Hardware cüzdanlardan istifadə
Hardware cüzdanlar, məsələn, Ledger, Trezor və ya SafePal, şəxsi açarları onlayn mühitdən tamamilə təcrid edən cihazlardır.
✅ Haker hücumlarından qorunur, çünki şəxsi açarlar internetə qoşulmur.
✅ Uzunömürlüdür və təhlükəsiz şəkildə saxlanıla bilər.
❗ Risklər:
- Cihazın itirilməsi halında, yalnız sid-fraza vasitəsilə bərpa edilə bilər.
- Satınalma xərci digər üsullara nisbətən daha yüksəkdir.
2. Multisig cüzdanlardan istifadə
Multisig (Multi-Signature) cüzdanlar bir əməliyyatı təsdiqləmək üçün bir neçə şəxsi açarın tələb olunduğu cüzdan növüdür. Bu üsul xüsusilə iri məbləğlər üçün təhlükəsiz saxlanma üçün istifadə edilir.
✅ Tək bir şəxsin şəxsi açarı oğurlansa belə, vəsait çıxarmaq mümkün olmur.
✅ Əlavə təhlükəsizlik qatını təmin edir.
❗ Risklər:
- Cüzdanın idarəsi bir qədər mürəkkəb ola bilər.
- Açarlardan biri itərsə və ya oğurlanarsa, giriş çətinləşə bilər.
Təhlükəsizlik tövsiyələri
Sid-frazaların və şəxsi açarların təhlükəsiz saxlanması üçün bəzi əlavə tövsiyələrə əməl etmək vacibdir:
🔹 Sid-frazanı heç vaxt internetdə saxlamayın (Google Drive, iCloud və ya digər bulud xidmətlərində).
🔹 Heç kimlə paylaşmayın – hətta dostlarınız və ailənizlə.
🔹 İkiqat qoruma tətbiq edin – həm fiziki, həm də rəqəmsal nüsxələr saxlayın.
🔹 Gizli yerlərdə saxlayın – sid-frazalar üçün təhlükəsiz yerlər seçin.
🔹 Daim yoxlayın və yeniləyin – cüzdanın təhlükəsizlik sistemlərini mütəmadi olaraq yeniləmək vacibdir.
Nəticə
Sid-frazalar və şəxsi açarlar kriptovalyuta təhlükəsizliyinin əsas elementləridir. Onların itirilməsi və ya oğurlanması geri dönməz nəticələrə səbəb ola bilər. Ən effektiv üsullar kağız üzərində yazmaq, metal lövhələrdən istifadə etmək, hardware cüzdanlardan istifadə və şifrələnmiş USB-lərdə saxlamaqdır.
Kriptovalyutanızın təhlükəsizliyini maksimum səviyyədə qorumaq üçün heç vaxt şəxsi açarlarınızı internetdə saxlamayın, ikiqat qoruma tətbiq edin və təhlükəsizlik tədbirlərinə ciddi yanaşın.