Şəxsi və açıq açarlar necə işləyir?
, 17.01.2025
Kriptovalyutalar rəqəmsal aktivlərdir və onların təhlükəsizliyi kriptoqrafiya vasitəsilə təmin olunur. Blokçeyn texnologiyası üzərində qurulmuş bu sistemlərdə şəxsi və açıq açarlar əsas elementlərdən biridir. Onlar istifadəçilərin rəqəmsal aktivlərə sahib olmasını, tranzaksiyalar həyata keçirməsini və onların təhlükəsizliyini qorumasını təmin edir.
Şəxsi və açıq açarlar bir-biri ilə sıx bağlıdır və hər biri fərqli məqsədlər üçün istifadə olunur. Bu iki açarın necə işlədiyini başa düşmək, kriptovalyuta sahibləri üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir, çünki şəxsi açarın itirilməsi və ya ələ keçirilməsi bütün aktivlərin təhlükə altında qalmasına səbəb ola bilər.
Şəxsi açar nədir və necə işləyir?
Şəxsi açarın funksiyası və əhəmiyyəti
Şəxsi açar (private key) – hər bir istifadəçiyə məxsus unikal və gizli bir koddur. Bu kod, kriptovalyutalara sahib olmağı sübut edir və istifadəçiyə onların üzərində tam nəzarət verir.
Şəxsi açarın əsas xüsusiyyətləri:
- Unikallıq: Hər bir şəxsi açar bənzərsizdir və blokçeyn sistemində onun təkrarını tapmaq mümkün deyil.
- Gizlilik: Şəxsi açar heç kimlə paylaşılmamalıdır, çünki onu əldə edən şəxs müvafiq aktivləri nəzarət altına ala bilər.
- Tranzaksiyaların təsdiqi: Kriptovalyuta köçürmələri şəxsi açarla imzalanır və bu imza olmadan tranzaksiya mümkün deyil.
Şəxsi açar adətən 256-bit uzunluğunda bir rəqəm dəsti kimi formalaşır və kriptoqrafik alqoritmlər vasitəsilə yaradılır. Əksər hallarda, şəxsi açar hexadecimal formatında (16-lıq sistemdə) təqdim olunur.
Açıq açar nədir və necə istifadə olunur?
Açıq açarın funksiyası və istifadəsi
Açıq açar (public key) şəxsi açardan kriptoqrafik yollarla əldə edilir və ictimai istifadəyə açıqdır. O, əsasən, kriptovalyuta köçürmələri zamanı istifadə edilir və istifadəçinin blokçeyn şəbəkəsində unikal identifikatoru rolunu oynayır.
Açıq açarın əsas xüsusiyyətləri:
- Şəxsi açardan yaradılır: Açıq açar şəxsi açardan xüsusi alqoritmlərlə (məsələn, Elliptic Curve Digital Signature Algorithm – ECDSA) əldə edilir.
- İctimai paylaşılır: İstifadəçilər açıq açarlarını rahatlıqla digər şəxslərlə paylaşa bilərlər, çünki bu, aktivlərə birbaşa çıxış vermir.
- Kriptovalyuta ünvanlarının əsasını təşkil edir: Açıq açar xüsusi hash funksiyalarından keçir və kriptovalyuta ünvanı formalaşdırılır.
Şəxsi və açıq açarlar arasındakı əsas fərqlər
| Xüsusiyyət | Şəxsi açar (Private Key) | Açıq açar (Public Key) |
|---|---|---|
| Görünüşü | Gizli və unikal kod | Hər kəs tərəfindən görünə bilən kod |
| İstifadəsi | Tranzaksiyaların imzalanması | Kripto-cüzdan ünvanlarının yaradılması |
| Təhlükəsizlik | Paylaşılmamalıdır | İstənilən şəxslə paylaşmaq mümkündür |
| Əsas funksiyası | İmza və aktivlərin idarə olunması | Tranzaksiyaların qəbul edilməsi |
| Necə yaradılır? | Rəqəmsal olaraq təsadüfi şəkildə | Şəxsi açardan əldə edilir |
Şəxsi açarın təhlükəsiz saxlanması
Şəxsi açarların qorunması olduqca vacibdir, çünki onun itirilməsi və ya oğurlanması aktivlərin bərpasını mümkünsüz edir.
Şəxsi açarın saxlanması üçün üsullar:
- Soyuq cüzdanlar: İnternetə qoşulmamış cihazlarda (hardware wallet) saxlanılır.
- Kağız cüzdanlar: Şəxsi açar kağıza yazılır və fiziki olaraq qorunur.
- Şifrələnmiş fayllar: Rəqəmsal formada saxlanılır, lakin güclü parol ilə qorunur.
Kriptovalyuta sahibləri şəxsi açarlarını heç vaxt üçüncü şəxslərlə paylaşmamalıdırlar.
Açıq açarın istifadəsi və üstünlükləri
Açıq açarlar blokçeyn şəbəkəsində şəffaflığı təmin edir. Onlar kriptovalyuta ekosistemində tranzaksiyaların təhlükəsizliyini artırır və istifadəçilərə məxfi qalmadan vəsait qəbul etməyə imkan yaradır.
Açıq açarların əsas üstünlükləri:
- Şəffaflıq və təhlükəsizlik: Açıq açarlar hamı üçün görünəndir, lakin yalnız şəxsi açara sahib olan şəxs müvafiq vəsaitlərə çıxış əldə edə bilər.
- Mərkəzləşmədən idarəetmə: Bank və ya başqa vasitəçilər olmadan vəsaitlərin birbaşa idarə edilməsi.
- Rəqəmsal identifikasiya: Kriptovalyuta sistemində hər bir istifadəçi öz açıq açarı ilə tanınır.
Nəticə
Kriptovalyutalarda şəxsi və açıq açarlar sistemin fundamental təhlükəsizlik elementləridir. Şəxsi açar istifadəçiyə tam nəzarət imkanı verir, açıq açar isə tranzaksiyaların qəbul edilməsi və blokçeyn üzərində identifikasiya üçün istifadə edilir.
Hər bir kriptovalyuta sahibinin şəxsi açarlarını etibarlı şəkildə qoruması və onların təhlükəsiz saxlanması üçün tədbirlər görməsi vacibdir. Açıq açar isə təhlükəsiz şəkildə paylaşılaraq, kriptovalyutaların qəbulu üçün istifadə oluna bilər.